QR kod (inglizcha Quick Response – tezkor javob) – bu ikki o‘lchamli shtrixkod bo‘lib, u ma’lumotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan.
U 1994 yilda yaponiyalik Denso Wave kompaniyasi tomonidan avtomobilsozlik sanoati uchun ishlab chiqilgan, lekin keyinchalik marketing va reklama, to‘lov tizimlari, ta’lim va boshqa sohalarda ham keng qo‘llanila boshlangan. QR kod oddiy shtrixkodga nisbatan ancha ko‘p ma’lumotni saqlay oladi.
Uning tarkibida sonlar, harflar, ierogliflar va boshqa turli belgilarni jamlash mumkin. Ma’lumot hajmi kodning versiyasiga bog‘liq bo‘lib, eng yuqori versiyasi bir necha ming belgidan iborat ma’lumotni o‘z ichiga olishi mumkin.
QR kodning asosiy afzalliklaridan biri uni smartfon yoki planshet kabi mobil qurilmalar yordamida tez va oson skanerlash imkoniyatidir. Buning uchun qurilmada QR kodni o‘qish dasturi (skaner) o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Skantlangan kod foydalanuvchini vebsaytga yo‘naltirishi, matnli xabarni ko‘rsatishi, telefon raqamiga qo‘ng‘iroq qilishni taklif etishi yoki boshqa amallarni bajarishi mumkin. QR kodlar turli shakl va o‘lchamlarda bo‘lishi mumkin. Ular odatda qora kvadratlardan iborat bo‘lib, oq fonda joylashgan.
Kodning burchaklarida joylashgan uchta katta kvadrat "pozitsiya belgilari" deb ataladi va ular skanerga kodning yo‘nalishini aniqlashga yordam beradi. Yana bir kichikroq kvadrat esa "muvofiqlashtirish belgisi" deb ataladi va u kodning buzilishini bartaraf etishga yordam beradi.
QR kodni yaratish uchun maxsus dasturlar va onlayn generatorlar mavjud. Ushbu vositalar yordamida foydalanuvchi o‘zining ma’lumotlarini kiritishi va QR kodni yaratishi mumkin. Kodning dizaynini ham o‘zgartirish mumkin, masalan, unga rang qo‘shish yoki logotip joylashtirish.
Lekin, dizaynni o‘zgartirishda kodning o‘qilishiga ta’sir qilmaslik kerak. QR kodlar marketingda juda keng qo‘llaniladi. Ularni reklamalarda, broshyuralarda, tashrif qog‘ozlarida va boshqa materiallarda ko‘rish mumkin.
QR kod orqali foydalanuvchilar mahsulot yoki xizmat haqida qo‘shimcha ma’lumot olishlari, aksiyalarda ishtirok etishlari yoki onlayn xarid qilishlari mumkin. To‘lov tizimlarida ham QR kodlar ommalashib bormoqda.
Mijoz to‘lovni amalga oshirish uchun sotuvchining QR kodini skanerlaydi va to‘lov ma’lumotlari avtomatik tarzda to‘ldiriladi. Bu to‘lov jarayonini tezlashtiradi va xatolik ehtimolini kamaytiradi.
Ta’lim sohasida QR kodlar talabalarga qo‘shimcha o‘quv materiallariga, testlarga yoki videolarga tezkor kirish imkoniyatini beradi. Kutubxonalarda QR kodlar kitoblar haqida ma’lumot olish yoki ularni onlayn bron qilish uchun ishlatilishi mumkin.
QR kodning yana bir muhim xususiyati – xatoliklarni tuzatish qobiliyatidir. Agar kodning bir qismi shikastlangan bo‘lsa ham, uni skanerlash va ma’lumotlarni tiklash mumkin.
Xatoliklarni tuzatish darajasi kodni yaratishda belgilanadi va u qanchalik yuqori bo‘lsa, kod shunchalik ko‘p ma’lumotni saqlay oladi. QR kod texnologiyasi doimiy ravishda rivojlanib bormoqda.
Yangi versiyalari ishlab chiqilmoqda, ularning ma’lumot sig‘imi va xatoliklarni tuzatish qobiliyati oshirilmoqda. QR kodlar kelajakda ham turli sohalarda muhim rol o‘ynashda davom etadi.