Yuridik shaxs

Yuridik shaxs – bu o‘z nomiga ega bo‘lgan, o‘z mulki bilan javob beradigan, mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘lishi va amalga oshirishi, majburiyatlarni bajarishi, sudda da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin bo‘lgan tashkilot.

Yuridik shaxs deganda, muayyan maqsadga erishish uchun birlashgan va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat ro'yxatidan o'tgan, o'z molmulkiga ega bo'lgan, mustaqil balansga ega bo'lgan tashkilot tushuniladi.

Yuridik shaxsning asosiy belgilari quyidagilardan iborat: tashkiliy birlik, o‘z molmulkiga egalik, mulkiy javobgarlik, o‘z nomidan huquq va majburiyatlarga ega bo‘lish, sudda da’vogar va javobgar bo‘lish huquqi.

Tashkiliy birlik deganda, yuridik shaxsning muayyan ichki tuzilishga ega ekanligi, uning organlari (boshqaruv, nazorat va hokazo) mavjudligi tushuniladi.

O‘z molmulkiga egalik deganda, yuridik shaxsga xos bo‘lgan molmulkning uning balansida aks ettirilishi, bu molmulkdan mustaqil ravishda foydalanish, uni tasarruf etish va undan foyda olish huquqi tushuniladi.

Mulkiy javobgarlik deganda, yuridik shaxs o‘z majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga tegishli bo‘lgan barcha molmulki bilan javob berishi tushuniladi.

O‘z nomidan huquq va majburiyatlarga ega bo‘lish deganda, yuridik shaxs o‘z nomidan shartnomalar tuzishi, bitimlar tuzishi va boshqa huquqiy harakatlarni amalga oshirishi mumkinligi tushuniladi.

Suddа da’vogar va javobgar bo‘lish huquqi deganda, yuridik shaxs o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun sudga murojaat qilishi, shuningdek, o‘ziga qarshi qo‘zg‘atilgan da’volar bo‘yicha javob berishi mumkinligi tushuniladi.

O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq, yuridik shaxslar turli tashkiliyhuquqiy shakllarda tashkil etilishi mumkin.

Bularga quyidagilar kiradi: xususiy korxonalar, mas'uliyati cheklangan jamiyatlar, aksiyadorlik jamiyatlari, unitar korxonalar, kooperativlar, nodavlat notijorat tashkilotlari va boshqalar. Har bir tashkiliyhuquqiy shakl o'ziga xos xususiyatlarga ega va qonunchilikda alohida tartibga solinadi.

Yuridik shaxsni tashkil etish tartibi qonun hujjatlarida belgilangan. Odatda, bu jarayon davlat ro'yxatidan o'tish, ta'sis hujjatlarini tayyorlash va ro'yxatdan o'tkazish, ustav fondini shakllantirish va boshqa zaruriy harakatlarni amalga oshirishni o'z ichiga oladi.

Yuridik shaxs davlat ro'yxatidan o'tgan paytdan boshlab huquqiy layoqatga ega bo'ladi va o'z faoliyatini qonun doirasida amalga oshirishi mumkin. Yuridik shaxsning huquqiy layoqati uning tashkil etilish maqsadi va faoliyat turi bilan belgilanadi.

Yuridik shaxs o'z faoliyatini amalga oshirishda qonun hujjatlariga, o'z ustaviga va boshqa ichki hujjatlariga rioya qilishi shart. Yuridik shaxsning faoliyati qonunbuzilish holatlari aniqlangan taqdirda to'xtatilishi yoki tugatilishi mumkin.

Yuridik shaxsni tugatish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Tugatish jarayoni kreditorlar bilan hisobkitob qilish, molmulkni taqsimlash va davlat ro'yxatidan chiqarishni o'z ichiga oladi.

Yuridik shaxs tugatilgandan so'ng, uning huquq va majburiyatlari huquqiy vorisga o'tadi yoki qonunda belgilangan tartibda boshqa shaxslarga o'tkaziladi. Yuridik shaxslarning faoliyati davlat tomonidan nazorat qilinadi.

Nazorat organlari yuridik shaxslarning qonun hujjatlariga rioya etishini, ularning moliyaviy holatini va boshqa muhim jihatlarini tekshirib boradi. Nazorat natijalari bo'yicha qonunbuzilish holatlari aniqlangan taqdirda, yuridik shaxsga nisbatan javobgarlik choralari qo'llanilishi mumkin.

Yuridik shaxs tushunchasi fuqarolik huquqining muhim institutlaridan biri hisoblanadi. Yuridik shaxslarning faoliyati iqtisodiyotni rivojlantirish, tadbirkorlikni qo'llabquvvatlash va aholining ijtimoiyiqtisodiy manfaatlarini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.

Shuning uchun ham yuridik shaxslarning huquqiy maqomini tartibga soluvchi qonunchilik doimiy ravishda takomillashtirilib boriladi.