Samarqand

Samarqand – O‘zbekiston Respublikasining qadimiy va go‘zal shaharlaridan biri, Samarqand viloyatining ma’muriy markazi. Buyuk Ipak yo‘lining chorrahasida joylashgan bu shahar o‘zining boy tarixi, madaniy merosi va me’moriy yodgorliklari bilan butun dunyoga mashhur.

Samarqand nafaqat O‘zbekiston, balki Markaziy Osiyo sivilizatsiyasining eng muhim markazlaridan biri hisoblanadi. Samarqandning tarixi miloddan avvalgi IV asrlarga borib taqaladi. Arxeologik topilmalar shaharning miloddan avvalgi XIV asrlarda ham mavjud bo‘lganligini ko‘rsatadi.

Afsonalarga ko‘ra, shaharga afsonaviy turon qahramoni Afrosiyob asos solgan. Qadimda shahar So‘g‘d davlatining poytaxti bo‘lgan va Marakanda nomi bilan mashhur bo‘lgan. Miloddan avvalgi 329 yilda Iskandar Zulqarnayn (Aleksandr Makedonskiy) Samarqandni zabt etgan.

Uning hukmronligi davrida shahar ellinistik madaniyat ta’siriga tushgan. Keyinchalik Samarqand turli davlatlar, jumladan, Kushon podsholigi, Turk xoqonligi va Arab xalifaligi tarkibiga kirgan. IXX asrlarda Samarqand Somoniylar davlati tarkibida yuksalish davrini boshidan kechirdi.

Bu davrda shahar ilmfan, madaniyat va savdo markaziga aylandi. XI asrda Samarqand Qoraxoniylar davlati tarkibiga kirdi. XII asrda esa Xorazmshohlar davlati hukmronligi ostiga o‘tdi. 1220 yilda Chingizxon boshchiligidagi mo‘g‘ullar Samarqandni vayron qildilar.

Shahar uzoq vaqt davomida o‘zining avvalgi qudratini tiklay olmadi. XIV asrning ikkinchi yarmida Amir Temur Samarqandni o‘z davlatining poytaxtiga aylantirdi. Temur hukmronligi davrida shahar qayta tiklandi va yanada obod bo‘ldi.

Samarqandda ulkan me’moriy inshootlar, madrasalar, masjidlar va saroylar qurildi. Shahar ilmfan, madaniyat va san’at markaziga aylandi. Temurning nabirasi Mirzo Ulug‘bek ham Samarqandning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi.

Uning davrida Samarqandda Ulug‘bek rasadxonasi qurildi, bu rasadxona o‘z davrining eng yirik ilmiy markazlaridan biri edi. XVI asrda Shayboniylar davlati hukmronligi davrida Samarqand poytaxt maqomini yo‘qotdi va Buxoro xonligi tarkibiga kirdi.

XVIII asrda shahar bir necha bor qozoq va jung‘or qabilalarining hujumlariga uchradi. XIX asrning ikkinchi yarmida Samarqand Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olindi. 1868 yilda shahar Turkiston generalgubernatorligining tarkibiga kiritildi.

Samarqand Rossiya imperiyasi davrida ham o‘zining iqtisodiy va madaniy ahamiyatini saqlab qoldi. Sovet davrida Samarqand O‘zbekiston SSRning tarkibida bo‘ldi. 19251930 yillarda shahar O‘zbekiston SSRning poytaxti bo‘lgan.

O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, Samarqand mamlakatning eng muhim madaniy va turistik markazlaridan biriga aylandi. Shaharda ko‘plab tarixiy yodgorliklar restavratsiya qilindi va obodonlashtirildi. 2001 yilda Samarqandning tarixiy markazi UNESCOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritildi.

Samarqand o‘zining me’moriy yodgorliklari bilan mashhur. Ularning eng mashhurlari: Registon maydoni (Ulug‘bek madrasasi, Sherdor madrasasi va Tillakori madrasasi), Go‘ri Amir maqbarasi, Shohizinda majmuasi, BibiXonim masjidi, Ulug‘bek rasadxonasi, Afrosiyob muzeyi va boshqalar.

Samarqandda ko‘plab madaniy tadbirlar o‘tkaziladi, jumladan, "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivali, hunarmandchilik ko‘rgazmalari va boshqa madaniy tadbirlar. Samarqand O‘zbekistonning muhim turistik markazi hisoblanadi. Shaharga har yili minglab sayyohlar tashrif buyuradilar.

Samarqand o‘zining boy tarixi, madaniyati va me’moriy yodgorliklari bilan har qanday sayyohni lol qoldiradi. Shaharda ko‘plab mehmonxonalar, restoranlar va turistik agentliklar mavjud. Samarqand – O‘zbekistonning faxri, o‘zbek xalqining boy madaniy merosining timsolidir.