Kompensasiya

Kompensatsiya – bu biror zarar, yo‘qotish yoki noqulaylik uchun beriladigan pul, tovar yoki xizmat shaklidagi to‘lovdir. Kompensatsiyaning asosiy maqsadi jabrlanuvchining ahvolini imkon qadar zarardan oldingi holatiga qaytarishga qaratilgan.

Bu tushuncha huquq, iqtisodiyot, psixologiya va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Huquq sohasida kompensatsiya, odatda, sud qarori yoki kelishuv asosida to‘lanadi.

Masalan, avtohalokatda aybdor deb topilgan shaxs jabrlanuvchining davolanish xarajatlari, mashinasining ta’miri va ishlashga layoqatini yo‘qotganligi uchun kompensatsiya to‘lashi mumkin.

Bundan tashqari, mehnat huquqida ish beruvchi xodimni noqonuniy ravishda ishdan bo‘shatgan yoki unga jarohat yetkazgan bo‘lsa, kompensatsiya to‘lashi shart. Kompensatsiya moddiy va ma’naviy zararni qoplashga qaratilgan bo‘lishi mumkin.

Iqtisodiyotda kompensatsiya, odatda, narxlarning oshishi, inflyatsiya yoki boshqa iqtisodiy omillar natijasida aholining turmush darajasi pasayganda beriladi. Bunday kompensatsiya davlat tomonidan ijtimoiy himoya choralari doirasida amalga oshirilishi mumkin.

Masalan, pensiya, nafaqa va stipendiyalarni indeksatsiya qilish orqali ularning xarid qobiliyatini saqlab qolishga harakat qilinadi. Bundan tashqari, korxonalar xodimlariga inflyatsiyani qoplash uchun qo‘shimcha to‘lovlar berishi mumkin.

Psixologiyada kompensatsiya – bu shaxsning o‘zida mavjud bo‘lgan kamchilik yoki yetishmovchilikni boshqa sohalarda muvaffaqiyatga erishish orqali qoplashga urinishidir. Bu himoya mexanizmi sifatida namoyon bo‘lishi mumkin.

Masalan, jismonan zaif bola aqlidroki yoki ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirib, o‘zini jamiyatda ko‘rsatishga intilishi mumkin. Kompensatsiya shaxsning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirishga va psixologik muvozanatni saqlashga yordam beradi. Kompensatsiyaning turlari har xil bo‘lishi mumkin.

Moddiy kompensatsiya, odatda, pul shaklida bo‘ladi va zararni qoplash uchun mo‘ljallangan. Ma’naviy kompensatsiya esa jabrlanuvchining ruhiy azobini yengillashtirishga qaratilgan. Bunga, masalan, ommaviy axborot vositalarida uzr so‘rash yoki boshqa shu kabi choralar kiradi.

Bundan tashqari, kompensatsiya tovar yoki xizmat shaklida ham berilishi mumkin. Masalan, qurilish kompaniyasi sifatsiz qurilgan uy uchun kompensatsiya sifatida buzilishlarni tuzatib berishi mumkin. Kompensatsiya miqdori har bir holatda individual ravishda aniqlanadi.

Bunda zararning hajmi, jabrlanuvchining ahvoli, aybdorning moliyaviy imkoniyatlari va boshqa omillar hisobga olinadi. Huquqiy jihatdan kompensatsiya miqdori adolatli va asosli bo‘lishi kerak. Ya’ni, u zararni to‘liq qoplashi va jabrlanuvchini asossiz ravishda boyitmasligi lozim.

Kompensatsiya olish uchun jabrlanuvchi, odatda, tegishli organlarga murojaat qilishi kerak. Bu sud, sug‘urta kompaniyasi, mehnat inspeksiyasi yoki boshqa tashkilotlar bo‘lishi mumkin. Murojaatda zararni tasdiqlovchi hujjatlar, dalillar va talab qilinayotgan kompensatsiya miqdori ko‘rsatilishi kerak.

Kompensatsiya olish jarayoni ko‘p vaqt va kuch talab qilishi mumkin, shuning uchun jabrlanuvchiga huquqiy yordam olish tavsiya etiladi. Kompensatsiya jamiyatda adolatni tiklash va jabrlanuvchilarning huquqlarini himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi.

U zararni bartaraf etishga, shaxsning ruhiy holatini yaxshilashga va kelgusida huquqbuzarliklarning oldini olishga yordam beradi. Kompensatsiya to‘lash majburiyati aybdorlarni mas’uliyatga undaydi va jamiyatda qonun ustuvorligini ta’minlaydi.